279 گردشگران امنيت در شهری محیطهای كالبدی ساختار تأثیرات بر تحليلی 279-292 مقاله: صفحه شماره امنیت در شهری محیطهای كالبدی ساختار تأثیرات بر تحلیلی مشهد مادرشهر ثامن حوزه موردی: نمونه گردشگران *** زاده علی پرستو - ** زاده علی دانا سید - * توالئی سیمین 90/6/5 دریافت: تاریخ 91/8/21 نهایی: پذیرش تاریخ چكیده شمار به شهرها در ویژه به گردشگری توسعه راهب رد تدوین در اصل ترین زیربنائی و مهمترین عنوان به امنیت امروزه ناامنی بروز عوامل مهمترین از یكی شهری دفاع بدون فضاهای جمله از فیزیكی و كالبدی عامل بین این در رود. می توسعه در امنیت تأثیرات به كافی توجه عدم و موضوع ضرورت به توجه با بنابراین است. گردشگری محیطهای در و دادهها و اطالعات جمعآوری نظر از و بوده ای هدف کاربردی-توسعه نظر از كه مقاله این در گفت میتوان گردشگری شهرداری حوزه در موردی طور به موضوع این شده آن بر سعی است پیمایشی - اسنادی تحقیق یک آنان از استنباط وضعیت بررسی آن هدف گیرد. قرار تحلیل و تجزیه مورد میشود شامل را مشهد مركزی بافت كه مشهد مادرشهر ثامن ذیل نتایج گرفته صورت بررسیهای میباشد. گردشگران و زائران امنیت میزان بر آن تأثیر و مطالعه مورد حوزه كالبدی شد: شامل را آسیبهای افزایش روی بر مستقیمی تأثیر شهری( دفاع بدون فضاهای وجود جمله )از ثامن حوزه کالبدی -بافت است. داشته زائران و گردشگران برای حوزه شدن ناامن نتیجه در و اجتماعی خدماتی کاربریهای با قدیمی( و ویالیی )خانههای مسکونی کاربری تلفیق جمله از کاربریها نامناسب -تلفیق است. شده حوزه این شدن ناامن به منجر مدرن تجاری مراكز و بلندمرتبه هتلهای ویژه به گردشگری را كالبدی نامناسب وضعیت آنها درصد 60 از بیش و دانسته ناامن را حوزه این گردشگران درصد 55 از -بیش کردهاند. معرفی آن شدن ناامن در عامل مهمترین مشهد. ثامن شهرداری حوزه كالبدی ساختار گردشگری امنیت امنیت گردشگری كلیدی: واژگان ایران. تهران خوارزمی دانشگاه انسانی علوم دانشکده جغرافیا گروه استاد * مسئول(. )نویسنده ایران تهران خوارزمی دانشگاه انسانی علوم دانشکده جغرافیا دكتری دانشجوی ** Email: da_alizadeh1363@yahoo.com ایران. تهران طباطبایی عالمه دانشگاه اجتماعی علوم دانشکده شناسی جمعیت ارشد كارشناس *** 1392 زمستان و پاییز. شماره 11 آرمانشهر شهرسازی و معماری
280 1392 زمستان و پاییز. شماره 11 آرمانشهر شهرسازی و معماری مقدمه و سیاسی اقتصادی شخصی زمینههای در است موظف جامعهای هر كه است خاطری آسودگی و آرامش اجتماعی امنیت از مردم خاطر آسودگی از حالتی جز نیست چیزی اجتماعی امنیت بنابراین كند. فراهم خود اعضای و جامعه برای قضایی Parsa,,2006 ).p تعرض و تهدید هرگونه از اعتقادات و هویت ناموس مال جان ماندن مصون و اضطراب و تهدید ترس شهری فضاهای در حضور این نیست. ممکن مردم قوی و فعال حضور بدون شهرها در زندگی محیط کیفیت ارتقاء 11(. Hagan,( است افراد امنیت احساس مستلزم شبانهروز ساعات تمام در شهروندان گروههای و افراد تمام توسط ویژه به گفته به.)meethan,,2001 pp. )9-11 نیست عملی انتظامی نیروهای وسیله به تنها امنیت تأمین این اما,1988(..p 199 شهری فضای طبیعی مالکان که کسانی ناظر" "چشمان وجود آمریکایی شهرهای مرگ و زندگی کتاب در جیکوبز جین احساس و مکان حس افزایش همچنین است. امن فضاهای به آنها تبدیل و فضا از مراقبت برای عامل مهمترین هستند امنیت افزایش.)Burton & Lynne,,2006 pp. )78-120 دارد شهرها در امنیت احساس با طرفه دو رابطه یک افراد تعلق فضای دارد. هم دیگر اقتصادی مزایای فضا زیبایی و کارایی سرزندگی هویت تقویت چون مزایایی بر افزون شهرها در ارزش دارای مالی نظر از نتیجه در و بوده تر جذاب کسبوکار و سرمایهگذاری برای دارند قوی حضور آن در مردم که امن و مردم دافع قبل روز از بیش هرروز و تدریج به خطرناک و مرده ناامن فضای بالعکس و بود خواهد بیشتری تقاضای و روز از بیش روز هر خود و شده عاری افراد از تدریج به فضاها این.)Eck & Weisburd, )1994 بود خواهد سرمایهگذاران بود. خواهد اجتماعی شئون خالف فعالیتهای جاذب قبل و انسان با رابطه در توازن و تعادل نبود آن مهمترین که آن از حاصل مشکالت و شهرها در جمعیت رشد نرخ به توجه با واداشته پدیدهها این ایجادکننده عوامل بررسی به را شهری مهم رشتههای کارشناسان و متخصصان است شهری فضای شهرها این در اجتماعی ناهنجاریهای بیرویه افزایش و جهان کشورهای اکثر در بعد به میالدی 1970 دهه از است به توجه با.)Brown,,2000 pp. )2-13 است آمده وجود به شهری جرائم جغرافیای بررسی به فراوانی عالقه و توجه کجرویهای اصلی عنصر سه "زمان" و "انسان" "مکان" که دریافتهاند شهری مسائل صاحبنظران و جامعهشناسان اینکه موضوع این است زندگی( محیط و انسان رابطه )بررسی اکولوژیک اساسی جغرافیا اساس اینکه به نظر و هستند اجتماعی که: میشود روشن میزان و نوع زمانی فضایی توزیع تا میشود موجب زمان عامل کنار در رفتاری خصوصیات و مکانی ساختار در تفاوت اقتصادی اجتماعی خصوصیات و کالبدی ویژگیهای دلیل به محدودهها برخی در و نبوده یکسان شهرها سطح در جرائم منطقی اغلب جرم زمان و مکان انتخاب در بزهکاران اینکه مهمتر میباشد بیشتر جرم ارتکاب آن ساکنان فرهنگی و ترتیب بدین هستند بزهکاری برای زمانی و مکانی شرایط و فرصتها مناسبترین و خطرترین کم دنبال به و کرده عمل است. باالتری جرائم آن تبع به و بیشتر مجرمانه اهداف و فرصتها دارای که میگیرد شکل کانونهایی شهرها محدوده در )Amanpoor, 2009, p. 28( یا و محدودهها ایشان نظر از شد مطرح 1989 سال در "گارتین" و "شرمن" توسط بار اولین خیز" جرم "کانونهای واژه شهری گرههای که است مجرم تعدد دارای اقتصادی و اجتماعی کالبدی عناصر از برخی وجود دلیل به شهر از نقاطی.)Wynn Williams,,1996 pp. )22-32 دارند را ویژگی این شهر حواشی و گذرها در او میکند یاد دفاع" بدون شهری "فضاهای عنوان تحت خیز جرم شهری فضاهای از 1972 سال در نیومن" "اسکار Newman,( داد ارائه شهری نواحی در جرم کاهش برای ابزاری عنوان به را دفاع" قابل "فضاهای نظریه 1972 سال کردند.آنها مطرح خیز جرم مکانهای درباره را شکسته پنجره نظریه 1982 سال در "کلینگ" و کیو" 1973 (."جیمز پنجره و ناموزون بیرونی نماهای زبالهها شدن انبار تل خرابی بیتوجهی از نشانههایی آنها در که محلههایی معتقدند آسیبپذیری احساس محل ساکنان که میدهد نشان مهیاست جرم وقوع امکان دیگر بیان به و دارد وجود شکسته مینمایند فراهم را جرم ایجاد زمینه و میکنند خودداری اجتماع در محافظت و مشارکت و حضور از و دارند بیشتری بزهکاران فرار به دسترسی مسیرهای فراوانی که گردید معلوم کمبریج شهر در دیگری بررسی در.)Boyle,,2002.p )266 هستند شهری آلوده محدودههای شکلگیری عوامل مهمترین بزهکاران سکونت محل به خیز جرم نواحی نزدیکی و.)Hunandlo, 2001, p. 11( بین این در میگذارد. گردشگران و شهروندان بر مستقیمی تأثیرات شهری فضاهای و كالبد كه گفت میتوان بنابراین وجود به گردشگران هم و شهروندان برای هم را ناامنی و نامناسب فضای كه است شهری فضاهای جمله از ثامن حوزه كه است بوده تأثیرگذار غیره و كالبدی فرهنگی اقتصادی اجتماعی عوامل وضعیت این آمدن وجود به در است. آورده و شهری نامناسب منظر کاربریها نامناسب تلفیق كالبدی نامناسب وضعیت که شد مشخص انجامگرفته بررسیهای با است. داشته گردشگران امنیت افتادن خطر به در را تأثیر بیشترین كالبدی خصوصیات سایر
281 تحليلی بر تأثیرات ساختار كالبدی محیطهای شهری در امنيت گردشگران شماره صفحه مقاله: 279-292 1. مبانی نظری در توسعه گردشگری عوامل متعددی تأثیرگذار هستند كه امنیت شاخصترین عامل توسعه گردشگری است. صنعت ظریف و پیچیده گردشگری ارتباط همهجانبه ای در سطوح ملی و منطقهای داشته و هرگونه بروز ناامنی و بهکارگیری خشونت در سطوح مختلف زیانهای جبرانناپذیری به این صنعت وارد میسازد )170-205 pp..)churchman,,2001 گردشگری و امنیت در یك ارتباط تنگاتنگ و متقابل هستند و گردشگری زمانی كه با امنیت همراه باشد میتواند به صورت جریانی مستمر پایدار و رفت و برگشتی بین مبدا و مقصد گردشگری شکلگرفته و تكرار بازدید از همان مكان را افزایش دهد )شكل 1(. شكل 1: امنیت عامل استمرار گردشگری بنابراین میتوان گفت كه گردشگری و امنیت دو مقوله وابسته به یكدیگر و در تعامل دو جانبه با هم هستند بطوریكه هم میتوانند تأثیر افزایشی و هم تأثیر كاهشی برهم داشته باشند. به این معنا كه افزایش یا كاهش امنیت باعث رونق یا ركود گردشگری خواهد شد و بالعكس )11.p.)Hal,,2003 بنابراین گردشگری در ارتباط مستقیم با مقوله امنیت است. موفقیت و رشد پایدار گردشگری در گرو عملكرد مناسب چرخه گردشگری و عناصر و فاكتورهای متعددی است كه در مجموع محیط گردشگری را شكل میدهد. این مؤلفهها هر یک در محیط مذكور اهمیت خاصی داشته و با سایر مؤلفهها ارتباط تنگاتنگی دارد )1989.)Coltman, پایداری گردشگری و شكل نظام پایدار آن و در نهایت رضایتمندی گردشگران در گرو امنیت است و بدون شك مهمترین عنصر تكامل و توسعه گردشگری امنیت پایدار آن است. امروزه در شکلگیری محیط گردشگری 5 عامل اصلی مطرح است كه میتوان این عوامل را در شكل 2 نشان داد. شكل 2: عوامل شکلدهنده محیط گردشگری (Gunn, 2002, p. 34) شکل فوق نشان میدهد كه کارشناسان و سازمانهای متولی گردشگری امروزه جایگاهی برای عامل امنیت در بین عوامل شکلدهنده محیط گردشگری قائل نمیشوند. در صورتی که مطالعات و بررسیها نشان میدهد كه شکلگیری محیطهای گردشگری بدون در نظر گرفتن عامل امنیت امکانپذیر نیست. بنابراین الزم است كه به عامل امنیت نیز توجه شود )شكل 3(.
282 شكل 3: عوامل شکلدهنده محیط گردشگری بر این اساس باید گفت برخورداری از امنیت در گردشگری )به ویژه در داخل( از رؤیاها و آرمانهای گردشگران بوده و ترس ناشی از نبود امنیت همواره عامل تلخکامی ركود و ناتوانی گردشگری و گردشگران بوده است.)Swarbrooke,1995( یكی از عمدهترین دالیل الینحل بودن این مشكل در گردشگری یك جنبهگرایی و تكبعدی دیدن مسأله امنیت است. در امنیت گردشگری معموال به مقوله امنیت مكان گردشگری توجه میشود و به امنیت فردی و اجتماعی گردشگران و به ویژه امنیت سیاسی در سطح كالن آن كمتر توجه میشود )2004.)Petrella, درحالیکه بدون در نظر گرفتن این چهارعامل اصلی )كشور اجتماع فرد و مكان( رسیدن به امنیت در گردشگری سخت و ناممکن خواهد بود Ahmadi,( pp. 60-63,2004(. چگونگی شکلگیری امنیت گردشگری را میتوان در شكل 4 نشان داد. شكل 4: چگونگی شکلگیری امنیت گردشگری براساس مباحث و تعاریف مطرحشده درباره امنیت و جایگاه آن در توسعه گردشگری میتوان تعریف زیر را از امنیت گردشگری ارائه داد: "بستر و فضای گردشگری شکلگرفته در نتیجه وجود امنیت فردی اجتماعی سیاسی و مكانی بهطوریكه گردشگر بتواند فارغ از هرگونه تهدید خوف دلهره و نگرانی و با آرامش فكری و روحی و همچنین اطمینان خاطر در جهت ارضاء نیازهای گردشگری به فعالیتهای گردشگری خود بپردازد". در مجموع میتوان گفت كه هرگاه در سطح مکانهای گردشگری و یا در جوامع میزبان بستر امنیتی مناسبی فراهم باشد افراد سفر میکنند و در پی آن فعالیتهای مربوط به گردشگری رونق مییابد و اگر گردشگران نسبت به مقصد احساس ناامنی داشته باشند هرگز به آنجا سفر نخواهند كرد حتی اگر بهترین امكانات تسهیالت خدمات و غیره گردشگری فراهم باشد.
283 گردشگران امنيت در شهری محیطهای كالبدی ساختار تأثیرات بر تحليلی 279-292 مقاله: صفحه شماره تحقیق روش 2. و اطالعات جمعآوری نظر از مقاله دیگر طرف از و بوده ای هدف کاربردی-توسعه نظر از حاضر مقاله که گفت میتوان میگردد. محسوب پیمایشی - اسنادی تحقیق یک آنان از استنباط و دادهها از حوزه وضعیت بررسی اما است گرفته صورت کتابخانهای و اسنادی مطالعات طریق از نظری مبانی مقاله این در مراجعهکنندگان کثرت به توجه با حاضر مقاله در گرفت. صورت ساختاری غیر مصاحبههای و میدانی مطالعات طریق و جامعه واریانس به دسترسی عدم علت به همچنین و شود گرفته بهره ساده تصادفی نمونهگیری روش از گردید سعی درصد توزیع از پس که شد درنظرگرفته 153 یعنی نمونه حداقل تعداد درصد 5 اول نوع خطای حداقل درنظرداشتن گردیده استنتاج تعداد این از حاصل نتایج که بود مورد 200 قابلاستفاده پرسشنامههای تعداد میزان این از باالتری روش از هم آن پایایی سنجش جهت گردید. استفاده پرسشنامه ابزار از اطالعات گردآوری منظور به مقاله این در است. محاسبه برای ابزار این از است. پرسشنامه اعتماد قابلیت آزمون برای ابزار مشهورترین كه گردید استفاده کرونباخ آلفای استفاده زیر فرمول از كرونباخ آلفای ضریب محاسبه برای میشود. استفاده پرسشنامه جمله از اندازهگیری ابزار هماهنگی میشود: آن: در كه كرونباخ آلفای ضریب : Rα پرسشنامه سؤاالت تعداد j: jام سؤال به دادهشده پاسخهای واریانس :Sj2 است. پرسشنامه كل واریانس S2: ضریب این میزان گردشگران برای مقاله این در گرفتهشده بكار پرسشنامه در SPSS نرمافزار خروجی جداول به توجه با میباشد. پرسشنامه سؤاالت کلی درونی پایایی نشاندهنده كه است آمده دست به درصد 88/8 مطالعه مورد حوزه معرفی 3. مادرشهر دومین به را شهر این )ع( رضا امام حضرت ملکوتی بارگاه وجود برکت به مشهد به زائر نفر میلیونها سالیانه ورود در و امامت اصل به دوازدهامامی شیعه داشت باور از برخاسته مشهد شهر هویت و نام است. کرده تبدیل جهان مذهبی همهساله شهر این است. ق هجری- 202 سال در شیعیان هشتم امام )ع( موسیالرضا بن علی شهادت به اعتقاد نتیجه در را زائر تعداد بیشترین مدینه و مکه از پس و میدهد جای خود دل در را گردشگر و زوار میلیون 15 از بیش حدودا اهمیت عمده مشهد شهر که صورتی در دارد )دینی( اسالم جهان به تعلق مدینه و مکه که هرچند پذیراست سال طول هم و جهان مذهبی مادرشهر بزرگترین عنوان به هم مشهد شهر بنابراین میباشد دارا )تشیع( مذهبی جهت به خود Alizadeh,( است بینالمللی و ملی عملکرد و اهمیت دارای میکند پذیرایی را جهان زائر بیشترین که شهری عنوان به مجاورت در حوزه این میباشد مشهد شهر شهرداری مناطق قدیمیترین از ثامن حوزه بین این در,2010(. pp. 65-87 بعد.)Rezvani,,2005.p )109 میدهد شكل را آن مساحت از قسمتی رضا امام مطهر حرم كه طوری به است مطهر حرم و جمعیت بر روزبهروز و یافت گسترش شهر حصارهای از بیرون به و نهاد گسترش به رو مشهد تدریج به كه 1310 دهه از ثامن شهرداری حوزه گرفت قرار تغییرات این مستقیم تأثیر تحت كه مناطقی از یكی شد افزوده آن وسعت بر آن تبع به نیا قانونی محدوده است. كرده تغییر کلی به قبل سال چند به نسبت حوزه این ویژگیهای و بافت بهطوریكه میباشد. داد. نشان 5 شکل صورت به میتوان را حوزه 1392 زمستان و پاییز. شماره 11 آرمانشهر شهرسازی و معماری
284 شكل 5: موقعیت حوزه مورد مطالعه مطالعه وضعیت این حوزه شهرداری نشان داده است که در طی دهههای گذشته تغییر و تحوالت زیادی در آن اتفاق افتاده است و این حوزه بافت قدیمی خود را از دست داده است )37.p.)Hanaei,,2007 حوزه شهرداری ثامن یكی از مناطق 13 گانه شهر مشهد را تشكیل میدهد این حوزه شهرداری در سال 44836 1375 نفر جمعیت داشته است ولی در سال 1385 جمعیت آن به 32330 نفر كاهش پیدا كرده است. در محدوده حوزه شهرداری ثامن از مجموع 32330 نفر 16623 نفر مرد و 15707 نفر آن را زنان تشکیل میدهند که نسبت جنسی در این حوزه برابر 105/8 میباشد. تعداد کل خانوارهای ساکن در حوزه برابر 9050 خانوار است که با محاسبه کل جمعیت محدوده بعد خانوار 3/57 نفر به دست میآید )2005 city, )Censuse of Mashhad همچنین از كل جمعیت حوزه 24893 نفر باسواد و 4837 نفر بیسواد میباشند. 3-1- ویژگیهای كالبدی نمونه مورد مطالعه در كنار دیگر شرایط حوزه مورد مطالعه ویژگیهای محیطی نیز در وقوع جرم آن تأثیرگذار هستند. از این رو در ارتكاب جرم حوزه عالوه بر شرایط اجتماعی اقتصادی و فرهنگی كافی شرایط كالبدی و محیطی مهمترین عامل در ناامنی حوزه میباشد. بنابراین میتوان عوامل تأثیرگذار در ناامنی حوزه شهرداری مورد مطالعه را مطابق شکلهای 6 و 7 نشان داد: شكل 6: مهمترین عوامل كالبدی موثر بر عدم امنیت گردشگران در حوزه شهرداری ثامن
285 گردشگران امنيت در شهری محیطهای كالبدی ساختار تأثیرات بر تحليلی 279-292 مقاله: صفحه شماره ثامن شهرداری حوزه در گردشگران امنیت عدم بر موثر كالبدی عوامل مهمترین جزئیات 7: شكل و مسئوالن توجه عدم و مطهر حرم پیرامون بافت نوسازی و بهسازی طرح نشدن اجرایی كه گفت میتوان اساس این بر نامناسب و ناكافی بافت در عمومی کاربریهای ندادن قرار جمله از مطالعه مورد حوزه کاربریهای ساماندهی به مدیران غیره و خدماتی و مسكونی نوساز و فرسوده مدرن و سنتی کاربریهای نامناسب تلفیق شهری باز و سبز فضاهای بودن میباشد( شهری فضاهای در جرم بروز عوامل مهمترین از یكی )كه فراوان شهری دفاع بدون فضاهای شکلگیری موجب میان این در كه است گذاشته بجای منفی تأثیر گردشگران و زائران روانی امنیت بر مستقیما خود عوامل این است. شده به مثبت ذهنیت )داشتن كرد اشاره مطالعه مورد حوزه به ورود از قبل گردشگران و زائران ذهنیت بودن منفی به میتوان میباشد(. مقصد گردشگری توسعه و گردشگران جذب عوامل مهمترین از مبداء ترك هنگام مقصد حرم اطراف محدوده در زمین *کاربری است. یافته اختصاص تجاری کاربری به آن درصد 6 و مسکونی کاربری به اراضی مساحت درصد 40/8 طرح محدوده در و پیچ پر و تنگ گذرهای با شعاعی مرکزی- الگوی از اغماض اندکی با و است قدیمی قسمت این در مشهد کالبدی بافت مسیرها توزیع ولی است یافته اختصاص ارتباطی شبکه به محدوده این در اراضی درصد 23/5 اگرچه میکند. تبعیت خم فضای و است )%7( کم سبز نیست.فضای پیاده مطلوب دسترسی و شهری حملونقل نیاز گوی پاسخ که است نحوی به این نشاندهنده آمار نمیکند برآورده را زائران افزایش به رو جمعیت و ساکن جمعیت نیازهای غیره و ورزشی آموزشی واقعشدهاند. محدوده این در شهر مسافرخانههای از درصد 57 و شهر هتلهای از درصد 34 که است واقعیت توزیع و تعریف جهت در فراوانی نارساییهای نشانگر موجود وضع در کاربریهای بررسی گردید ذکر که طور همان موثر فضایی ناامنی ایجاد در که مشکالتی مهمترین به اینجا در اما میباشد. نظر مورد محدوده سطح در کاربریها میشود. اشاره میباشند حوزه سطح در کاربریها توزیع در سازماندهی *عدم درمانی تجاری کاربریهای مانند کاربریها سایر شدهاند جانمایی بافت داخل در آن اکثر که آموزشی کاربریهای جز به و رونق فراوان مخاطبین واسطه به کاربریها این واقعشدهاند. عمده شریانهای و معابر مجاورت در و حاشیه در اداری و امنیت دید از دور و خلوت مکانهای به نسبت ترتیب بدین و نموده ایجاد خود اطراف محدوده در بیشتری رفتوآمد به وسیعی محدوده در بافت مرکزی بخشهای که است حالی در این میکنند. القاء محیط به را بیشتری خاطر آرامش کنترل میزان از خارج فضای با زیاد ارتباط عدم و سکوت واسطه به کاربری این است. شده داده اختصاص مسکونی کاربری 8(. )شکل مینماید تشدید را محیط در ناامنی احساس و کاسته شدت به فضا بر نظارت و 1392 زمستان و پاییز. شماره 11 آرمانشهر شهرسازی و معماری
286 شكل 8: چگونگی توزیع فعالیتهای تجاری و اقامتی در سطح حوزه شهرداری ثامن (Tash Consulting Engineers, 2006) *کمبود شدید فضاهای سبز و باز شهری در میان کاربریهای موجود در بافت کاربری فضای سبز درصد ناچیزی را به خود اختصاص داده است که این میزان نیز عمدتا در سالهای اخیر ایجاد گردیده است. این کاربری ضمن کاستن از فشردگی بافت مسکونی قابلیت تبدیل به مکانی جهت استراحت و گفتگو اعضا محل و بازی کودکان و غیره را داراست و میتواند تا حد زیادی از سکوت و خلوتی بافت بکاهد که البته به منظور عدم تبدیل این کاربری در شب به محل تجمع معتادین و خالفکاران و در مجموع محیطی ناامن الزم است روشنایی مناسبی برای آن در نظر گرفتهشده و ترجیحا از نگهبان برخوردار باشد. *کمبود خدمات عمومی در بافت حوزه وجود برخی از خدمات عمومی در بافت مانند )کیوسک روزنامه خوراکی اطالعات و غیره( که توقف و مکث عابرین را به دنبال دارد و بر رونق فضا نیز میافزاید یکی دیگر از مشکالت توزیع و تأمین کاربریها در سطح حوزه میباشد. همچنین نبود فضای کافی برای پارک وسایل نقلیه و تجاوز به حریم عابرین پیاده از دیگر مشکالت حوزه در وضع موجود میباشد. *عدم اختالط و ترکیب مناسب کاربریها عالوه بر توزیع نامناسب کاربریها در کل سطح بافت حوزه اختالط نامناسب برخی کاربریها در بخشهای حاشیه بافت نیز از دیگر مشکالت کاربریها در سطح حوزه شهرداری مشهد محسوب میشود. همجواری کاربریهای تجاری نامتجانس با یکدیگر و یا اختالط این کاربریها با کاربریهای کارگاهی خدماتی اقامتی و غیره که باعث ایجاد تداخل عملکردی ایجاد مزاحمتهای محیطی چهره نامناسب شهری و عدم نظم و خوانایی فضایی میشود از جمله این مشکالت میباشد. *کمبود کاربری انتظامی در حوزه مورد نظر حضور کاربریهای نظامی و انتظامی برای حوزه مورد نظر یکی از ضروریات و نیازهای عمده محسوب میشود و احساس نظارت و کنترل بر محیط را تقویت نموده و به القاء حس امنیت کمک میکند که متأسفانه در این زمینه حوزه مورد مطالعه با مشکل جدی روبرو میباشد. *وجود قطعات رهاشده و بدون کاربری در سطح بافت فرسودگی بافت حوزه وجود بناهای تخریبشده عدم حضور مالکین به همراه عدم سازماندهی فضایی از جمله دالیل ایجاد فضاهای رهاشده و مخروبه در بافت میباشند. این فضاها مکان مناسبی برای اختفاء محسوب شده و بر ناامنی فضا میافزاید. *بررسی وضعیت جرم در حوزه شهرداری ثامن و شهر مشهد بر اساس مطالعات صورت گرفته و اطالعات موجود مشخص شد كه حوزه مورد مطالعه با توجه به تراكم جاذبههای گردشگری تراكم خدمات گردشگری وضعیت نابسامان كالبدی و اجتماعی و غیره دارای بیشترین میزان جرم نسبت به سایر مناطق شهرداری مشهد بوده است. وضعیت میزان و نوع جرائم در مشهد و حوزه مورد مطالعه را میتوان مطابق نقشه 1 نشان داد.
287 گردشگران امنيت در شهری محیطهای كالبدی ساختار تأثیرات بر تحليلی 279-292 مقاله: صفحه شماره مشهد شهر سطح در جرم وقوع پهنههای 1: نقشه (Tash Consulting Engineers, 2006) جرائم میزان از مشهد شهری مناطق سایر به نسبت مشهد ثامن شهرداری حوزه كه شد مشخص فوق نقشه مطالعه با كه هستند تأثیرگذار مختلفی عوامل ثامن شهرداری حوزه در وضعیت این آمدن وجود به در است. برخوردار باالتری كرد: بیان زیر صورت به میتوان را عوامل این مهمترین حوزه كالبدی بافت شدن آشفته نتیجه در و مطهر حرم پیرامون بافت بهسازی و نوسازی طرح شدن اجرایی -عدم مطالعه مورد حوزه در کاربریها سایر و مسكونی گردشگری کاربریهای نامناسب -تلفیق کاربریها نامناسب جانمائی و پخشایش بودن -نامنظم و گردشگران جذب نتیجه در و مطالعه مورد حوزه در تاریخی و مذهبی ساختمانهای و جاذبهها حد از بیش -تراكم حوزه كالبدی توان از بیش زائران غیره( و عرض كم خیابانهای و کوچهها عمومی )کاربریهای كالبدی ساختار و کاربریها بودن نامناسب و -ناكافی مطالعه مورد حوزه مطالعه مورد حوزه در شهری دفاع بدون فراوان فضاهای -وجود مورد حوزه كالبدی ظرفیت و توان از بیش خدمات )این مطالعه مورد حوزه در گردشگری خدمات فراوان -تراكم میباشد. مطالعه غیره -و مطالعه مورد حوزه امنیت پیرامون گردشگران نگرش سنجش 3-3- نگرش گردشگران امنیت میزان در حوزه كالبدی بافت تأثیر و مطالعه مورد حوزه امنیت میزان تعیین راستای در حوزه گردشگران و زائران بیشتر که داد نشان سنجش این نتایج گرفت. قرار سنجش مورد حوزه امنیت پیرامون گردشگران نامناسب درصد 72 نامناسب کامال را حوزه امنیت درصد 41 بهطوریکه میدانند. ناامن محیطی را مشهد ثامن شهرداری 1(. نمودار و )جدول کردهاند ارزیابی مناسب کامال درصد 2 و مناسب معمولی 9 درصد 21 1392 زمستان و پاییز. شماره 11 آرمانشهر شهرسازی و معماری
288 جدول 1: میزان امنیت حوزه ثامن مشهد از دید گردشگران Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent 164 41.0 41.0 41.0 کامال نامناسب 108 27.0 27.0 68.0 نامناسب 84 21.0 21.0 89.0 معمولی 36 9.0 9.0 98.0 مناسب 8 2.0 2.0 100.0 کامال مناسب Total 400 100.0 100.0 نمودار 1: میزان امنیت حوزه ثامن مشهد از دید گردشگران در این زمینه مهمترین عوامل بروز ناامنی حوزه مورد مطالعه از دید زائران و گردشگران مورد سنجش قرار گرفت. نتایج این سنجش نشان داد که بیشتر زائران و گردشگران ساختار كالبدی و فیزیكی را مهمترین عامل بروز ناامنی حوزه ثامن مشهد میدانند )جدول و نمودار 2(. جدول 2: مهمترین عوامل عدم امنیت زائران و گردشگران در حوزه ثامن مشهد Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent 207 51.7 51.7 51.7 ساختار فیزیكی و كالبدی حوزه 73 18.3 18.3 70.0 ساختار اجتماعی حوزه 56 14.0 14.0 84.0 شلوغی و تراكم حوزه 48 12.0 12.0 96.0 تمركز جاذبه و خدمات گردشگری 16 4.0 4.0 100.0 سایر عوامل Total 400 100.0 100.0
289 تحليلی بر تأثیرات ساختار كالبدی محیطهای شهری در امنيت گردشگران شماره صفحه مقاله: 279-292 نمودار 2: مهمترین عوامل عدم امنیت زائران و گردشگران در حوزه ثامن مشهد در نهایت جهت مشخص شدن میزان تأثیر وضعیت کالبدی حوزه بر امنیت زائران و گردشگران سنجش نگرش گردشگران نشان داد كه: 35/3 درصد از گردشگران این تأثیر را خیلی زیاد 22/7 درصد زیاد 14/5 درصد این تأثیر را در حد متوسط 13/5 درصد كم و 14 درصد خیلی كم دانستهاند. بنابراین میتوان گفت كه بیش از نیمی از گردشگران معتقدند كه این پارامتر تأثیر زیادی بر عدم احساس امنیت آنها داشته است )جدول و نمودار 3(. جدول 3: میزان تأثیر طرز طراحی و چیدمان فضاهای حوزه شهرداری ثامن مشهد بر امنیت گردشگران Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent 56 14.0 14.0 14.0 خیلی كم 54 13.5 13.5 27.5 كم 58 14.5 14.5 42.0 متوسط 91 22.8 22.8 64.8 زیاد 141 35.3 35.3 100.0 خیلی زیاد Total 400 100.0 100.0 نمودار 3: میزان تأثیر طرز طراحی و چیدمان فضاهای حوزه شهرداری ثامن مشهد بر امنیت گردشگران
290 نتیجهگیری 4. 1392 زمستان و پاییز. شماره 11 آرمانشهر شهرسازی و معماری عوامل از یکی كه همانطور واقع در دارند. باهم مستقیم نسبتی كه هستند معادله یك پارامترهای گردشگری و امنیت به موجب مقصد یک در گردشگران تردد و منطقه یک در گردشگری رونق است امنیت وجود گردشگری توسعه مهم مواقع برخی در كه چرا نیست صادق هم همیشه قضیه این كه كرد فراموش نباید البته میشود. امنیت آمدن وجود امنیت مقوله و گردشگری صنعت وجود این با است. شده ناامنی باعث گردشگران رفتوآمد و گردشگری پدیده وجود باید باشند روانی امنیت دارای گردشگران بكنیم چه كه این و گردشگری امنیت مسأله برای دارند باهم تنگاتنگی ارتباط كرد. اشاره مكان امنیت و سیاسی اجتماعی فردی عوامل به میان این در است. زیادی حساسیت دارای آن پیرامونی خاص چارچوبهای دلیل به مذهبی مکانهای در مقوله این آن خاص جایگاه داشتن علیرغم و است ویژهای شرایط دارای مشهد ثامن شهرداری حوزه خصوص به و مشهد مادرشهر این در حضور از آنها( درصد 60 از )بیش گردشگران اكثریت و بوده فراوانی معضالت دارای همواره مشهد گردشگری در میکنند. ناامنی احساس مكان بیشترین همواره آن نامطلوب شرایط و حوزه بودن ناامن علیرغم كه شد مشخص گرفته صورت مطالعات و بررسیها با است: ذیل عوامل تأثیر تحت خود این كه است داده جای خود در را زائرین تعداد زائرین اكثریت درآمد و اشتغال سطح بودن -پایین حوزه این در ارزانقیمت خدمات جمله از گردشگری خدمات درصد بیشترین -تمركز حوزه این در مشهد گردشگری جاذبههای بیشترین -تمركز حوزه بافت بودن نامنظم و -فرسودگی جدید و فرسوده بافت نامناسب -تلفیق غیره -و این در است. ویژهای مطالعات و اساسی اقدامات مستلزم مشهد ثامن شهرداری حوزه در امنیت برقراری اساس این بر حوزه: در گردشگران امنیت ایجاد زمینه در راهكار مهمترین و اولین حوزه خاص شرایط به توجه با كه گفت باید بین این بر عالوه است. گردشگری خدمات جمله از گردشگری با مرتبط عوامل پخشایش نتیجه در و گردشگران پخشایش كرد. اشاره مطالعه مورد حوزه امنیت بهبود جهت در را زیر پیشنهادهای میتوان از جلوگیری میدهد قرار تأثیر تحت نوعی به را پیشنهادها سایر و داد ارائه بتوان كه پیشنهادی مهمترین و -اولین شهر. و منطقه كل سطح در آنها پخشایش و منطقه این فضاهای از برخی در زائران زیاد تجمع شهر قدیمی و فرسوده بافت جزء واقع در که ثامن حوزه در موجود اراضی کاربری صحیح کاربری تغییر طریق -از مستمر ارتباط طریق از مهم این و برداشت گام شهری فضاهای در جرم کاهش و پیشگیری جهت در میتوان میباشد میشود. حاصل شهری فضاهای ساخت زمینه در شهر امنیتی نیروهای و شهری طراحان و برنامهریزان مفید و ساکن جمعیت نگهداشتن و اجتماعی اقتصادی- رونق جهت تفریحی ورزشی- و بهداشتی آموزشی فضاهای -توسعه هب آنها کاربری تغییر یا متروکه و مخروبه ساختمانهای شناسایی با بایستی زمینه این در که میگردد پیشنهاد آن گماشت. همت تفریحی و ورزشی و بهداشتی و آموزشی فضاهای داد. کاهش را جرم وقوع احتمال میتوان شهری امنیتی پایگاههای مناسب و بهینه گزینی مکان و توزیع طریق -از ناامنی تشدید یا کاهش در را فضا نقش نباید اما است اجتماعی و اقتصادی ریشههای دارای ناامنی و جرم چند -هر دستیابی عملکرد و فرم بین تناسب سازگار ایجاد کاربریهای اختالط از: عبارتاند موارد این جمله از نمود. فراموش جنسیتی طراحی به جغرافیایی توجه و اجتماعی مکان به تعلق حس وجود زمان. و فضا در جهتیابی و خوانایی به غیره و فضا شود. تدوین و بررسی ثامن حوزه در اجتماعی امنیت و ساختمانی تراکم و اجتماعی شاخصهای بین -رابطه مرمت پارک ایجاد شهری فضای بهبود طریق از مجاور مناطق با ثامن حوزه میان سازمانی و ارگانیک رابطه -برقراری زیستبوم آن در اشتغال ایجاد و ساختمانها نوسازی و از استفاده راهبرد اضطراری تماسهای به سریع پاسخگویی راهبرد قبیل از ثامن حوزه در پلیسی راهبردهای -انجام بومی الگوی اساس بر هدایتشده گشتهای بهکارگیری راهبرد و راندمی گشت رها. و گمشده فضاهای کاربری تعیین فضایی محوریت ایجاد وسیله به مسکونی محالت درون فضایی امنیت -تأمین فضاهای از برخی )کاهش( پیاده فضاهای ویژه به محدوده فضاهای مجدد شهری طراحی در امنیتی مباحث به -توجه است امکانپذیر فضاها شهری طراحی و شهرسازی در امنیت به توجه و اصولی طراحی طریق از شهری دفاع بدون حوزه سطح در روشنایی منابع بهینه جانمایی و مناسب نورپردازی به ویژه توجه شامل: گردشگران و شهروندان دائمی و پویا )حضور( محدوده فضاهای در گردشگران و شهروندان مستمر حضور -تقویت است. اجتماعی امنیت ایجاد زمینه
291 تحليلی بر تأثیرات ساختار كالبدی محیطهای شهری در امنيت گردشگران شماره صفحه مقاله: 279-292 به طور كلی طراحان شهری از راه طراحی غیر شطرنجی تعاریف صحیح کاربریها از بین بردن نقاط كور ساماندهی و ایجاد محلهها و اقداماتی از این دست میتوانند ضریب امنیتی شهر را باال ببرند و از وقوع جرم پیشگیری نمایند. هم چنین این مسأله در نظر گرفته شود كه در كنار طراحان شهری معماران شهرداریها و سایر نهادهای به ظاهر غیرامنیتی باید اقداماتی از قبیل روشنایی اصالح معابر ایجاد تأسیسات خاص از بین بردن مکانهای مخروبه و خالی از سكنه ساماندهی مکانهای پرتراكم و نظایر اینها گامهایی را در زمینه برقراری امنیت و پیشگیری از جرم در بر دارند زیرا مسأله امنیت و پیشگیری از جرم در شهر موضوع چندوجهی است كه تنها یك سازمان و نهاد نمیتواند آن را تأمین كند بلكه عواملی چون مشاركت شهروندان حضور موثر شهرداریها و نهادهای دیگر را حتما باید در نظر گرفت.
292 References Censuse of Mashhad City, (2005), Mashhad Municipality, Information And Statistices Organization And Computer Services, 23-27. Ahmadi. H. (2004 ) Surveys Affective Factors On Tendency Of Marginalized For Criminal Behavior (Case Study: Marginalized Shiraz City), Shiraz, Shiraz University, Demography Center, 63-60 Amanpour,S, Ghafari, S. R.& Ghasemi, Z. (2009). Analysis And Survey Of The Spatial And Space Crime Areas In Urban Settlements, Journal Of Consulting Engineers, Vol. 45, 28. Byanlou.Y.& Mansourian, M. K. (2004). The Relationship Between Population Density And Crime Rates, Journal of Social Welfare, Year VI, Vol. 22, 24-18. Research Project of Analysis and Providing Program for Intervention (Physical, Economic, Social) Urban Spatial Of Qibla Side ( 2006). Tash Consulting Engineers, Second Edition, 145-98. Hanaee, J.& Shayeteh far N. sh. (2007). Urban Management in Rusty Fabric (Fabric of Surrounding Shrine of Imam Reza), Urban Degree Thesis, Islamic Azad University of Mashhad, Faculty of Humanities, p: 37. Khosravian. A, Arab, A.& Ahmadi, M. (2002). Architectural Design Of Juncture Shrine of Reza and Surrounding Fabric, M.A. thesis, Arts University of Esfahan, p: 54. Rezvani, A. (2005). Mashhad City in Research for Identity, National Organization of Land and Housing, Department of Housing and Urban, p: 109. Rezvani, A. (2005). Toward Urban Identity of Mashhad City, Department of Housing and Urban, p: 88. Samen Municipality Website (samen.mashhad.ir), (2009), Introduced Samen area. Saghaei. M.& Alizadeh, S. D. (2009). Feasibility of Tourism in the Paveh City, Journal of Geography Space, (in press), Islamic Azad University, Ahar. Shahidi, M. (2007). Affections and Circumastances of Implementations Projects in Improvement and Renovation of Central Fabricof Mashhad City, Master Thesis, Shahid Beheshti University, 89-63. Erfanian. M. (2001). Survey in the Experience of Interference in the Central Fabric of Mashhad City, Second Year of Journal of Seven Cities, vol. 3. Alizadeh. S. D. (2010). Studying Social Problems of Tourism in Samen Region of Mashhad City, Master Thesis, Payam Noor University of Tehran, Faculty of Social Sciences, 87-65. Research Project of Studies and Provinding Projection of Compietion Exformer and Urban Space of Qibla Side ( 2006), Housing Development Company, Makers Of Samen, 128-111. Jkynz. H. (2003). Tourism Policy making, Scientific and Cultural Research Bureau. Hernando Gomez, B. (2001). Urban Crime (F. Ghiveh Chian., Trans.)Tehran, Cultural Research Bureau, 77 Brown L. (2000). Geography of Crime-University of Wollongong, School of Geosciences From the world wide web: http://www.geos 242.com. Boyle, J., Findlay, C.& Forsyth, L. (2002). An Investigation into Women S Perception Of Fear and the Design of the Urban Environment, Open space, London, Edinburgh Callege of Art, School of Architecture, Tourism Management. Burton, E.& Mitchell L. (2006). Inclusive Urban Designe, Streets for Life, Architectural Press, First edition, UK. Churchman, A. (2001). Environmental Psychology and Urban Planning: Where Can the Twain Meet?, Handbook Environmental Psychology, John wiley and Sons, Inc., Newyork. Coltman, M. (1989) An Introduction to Travel and Tourism: An International Approach, Van Nostrand Reinhold. Eck, J. E., Weisburd, D. (1995). Crime Places in Crime Theory, In Crime and Plece, Crime Prevention Studies, Volume 4, edited by Ronald V.Clarke, Monsey, New York: Willow Tree Press, Inc. Gunn, Clare. A. (2002). Tourism Planning, Routledge. Hagan, J. (1988). Modern Criminology, New York: Mc Graw-Hill. Meethan, K. (2001). Tourism in Global Society. Basingstoke: Palgrave. Newman, O. (1973). Defensible Space: People and Design in the Violent City, London: Architectural Press. Petrella, L. (2004). Urban Space and Security Policies: Between Inclusion and Privitilization, UN Habitat;WUF, Barcelona, Spain. Swarbrooke, J. (1995). The Development and Management of Visitor Attractions, Butterworth-Heinemann. William, C. G. (1996). Tourism Development, Van Nostrand Reinhold